PIŻMAK
(ONDATRA)

Piżmak amerykański, w literaturze także jako: piżmak, piżmoszczur, szczur piżmowy (Ondatra zibethicus) – gatunek ziemno-wodnego gryzonia z podrodziny karczowników w rodzinie chomikowatych. Jedyny przedstawiciel rodzaju piżmak (Ondrata).

W polskiej literaturze zoologicznej dla oznaczenia gatunku używane były nazwy zwyczajowe „piżmak”[5][6][7], „piżmoszczur”, „szczur piżmowy”[6][7]. Ostatecznie w wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi przypisano oznaczenie piżmak amerykański, rezerwując nazwę piżmak dla rodzaju Ondrata[4].

Do Europy sprowadzony został w 1905 roku[7] z Ameryki Północnej przez księcia Colloredo-Mansfelda jako zwierzę futerkowe. Hodowany na farmach. Cała dzisiejsza europejska populacja dziko żyjących piżmaków pochodzi od kilku osobników, które w 1905 uciekły z fermy Stará Huť w okolicach miasteczka Dobříš, położonej w Czechach, 40 km na południowy zachód od Pragi[8][2][7]. Na ziemiach polskich pojawił się w latach 30. XX w.

Jest typowym przedstawicielem gryzoni jeśli chodzi o rozrodczość. W ciągu roku samica może wielokrotnie rodzić po ciążach trwających 4 tygodnie po 5–9 młodych. Otwierają oczy po 11 dniach, a ssą one matkę przez 3 tygodnie[9]. Już po upływie 3–5 miesięcy same są zdolne do rozrodu. Piżmaki żyją w koloniach.

Wygląd: długość głowy i tułowia 26–40 cm, długość nieco bocznie spłaszczonego ogona 20-27 cm. Masa ciała 0,7–1,8 kg. Ubarwienie ciemnobrunatne, od strony brzusznej trochę jaśniejsze. Futro z gęstymi, szczeciniastymi włosami ościstymi. Palce tylnej stopy porośnięte są po bokach włosami ułatwiającymi pływanie. U samców występują gruczoły wydzielające piżmo[6].

Piżmaki amerykańskie są roślinożercami, ale nie gardzą również pokarmem zwierzęcym, takim jak skorupiaki i mięczaki. Ich siedliskiem są brzegi różnego typu wód, np. rowów melioracyjnych, stawów rybnych, rzek i jezior. Piżmaki amerykańskie w wysokich brzegach kopią nory, do których wejście znajduje się pod powierzchnią wody. W norach tych wydzielone są komory. Na okres zimy gromadzą stos roślinności, która służy im jako legowisko i zapas pokarmu.

Pomnik piżmaka w parku w miejscowości Dobŕiš
Piżmaki amerykańskie mogą wywoływać szkody niszcząc groble przeciwpowodziowe lub stawy rybne. Są zaliczane w polskim Prawie Łowieckim do kategorii zwierzyny łownej z okresem ochronnym. Okres polowań ustalony przez Ministra Środowiska przypada na czas od 11 sierpnia do 15 kwietnia. Ze względu na cenne futro kiedyś chętnie pozyskiwane; dziś liczba amatorów futra piżmaka wśród myśliwych sukcesywnie maleje. Liczebność piżmaków została drastycznie zmniejszona po pojawieniu się ich naturalnego wroga – wizona amerykańskiego (norki amerykańskiej).